Analiza cen energii elektrycznej w Polsce w latach 2018-2022
Opublikowano: 8 marca 2023

W ostatnich latach ceny energii elektrycznej w Polsce były wyjątkowo niestabilne a w poprzednim roku nastąpił ich znaczący wzrost, który określany jest kolejnym kryzysem energetycznym. Jest jedną z przyczyn podwyżki cen produktów i usług oraz niestabilnej sytuacji wielu przedsiębiorców oraz krajowej gospodarki. Można to stwierdzić na podstawie porównania indeksów cen energii elektrycznej na Towarowej Giełdzie Energii (zarówno odnosząc się do średnioważonej ceny na Rynku Dnia Następnego – „RDN” jak i średnioważonej ceny kontraktów terminowych w paśmie BASE Y+1 na kolejny rok) z wskaźnikami inflacji w Polsce publikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny.

Można zauważyć, że ceny energii elektrycznej w kilku ostatnich miesiącach były kilkukrotnie wyższe w stosunku do stabilnych lat 2018 czy 2019. Mechanizm kształtowania się cen energii elektrycznej opiera się na podstawie kosztów krańcowych produkcji. Cena energii elektrycznej jest kształtowana przez jednostki wytwórcze, które zamykają bilans popytu i podaży na rynku. Zatem cena warunkowana jest ofertami najdroższych źródeł wchodzących w danej chwili w zapotrzebowanie na energię elektryczną w systemie. Głównymi kosztami jednostek wytwórczych, które regulują cenę są koszty uprawnień do emisji gazów cieplarnianych oraz koszty paliwa. W przypadku Polski są to jednostki spalające węgiel kamienny oraz gaz ziemny. Celem poniższego wywodu jest przedstawienie kluczowych czynników zmian cen energii elektrycznej w Polsce oraz zarys ogólny zarys stanu polskiej elektroenergetyki.

Zestawienie cen energii na rynku hurtowym Rynku Dnia Nastęnego (PL BASE RDN) oraz rynku terminowym na następny rok (PL BASE Y+1) ze zmianą cen towarów i usług w %  do analogicznego okresu roku poprzedniego. Opracowanie własne na podstawie danych raportów TGE oraz GUS.

Główne zauważalne zmiany w indeksach są spowodowane najbardziej odczuwalnymi dla Europy wydarzeniami ostatniej dekady – kolejno rozpoczęciem pandemii Covid-19 oraz inwazją rosyjską na Ukrainę. Pierwszym odchyleniem od normy był spadek aktywności gospodarczej oraz spadek zapotrzebowania na energię elektryczną wynikający z wybuchu pandemii. Wpłynął jednocześnie na obniżenie cen energii oraz co ciekawe na wzrost inflacji w początkowym okresie. Prawdopodobnie był to wynik spekulacji na rynku energii oraz zaburzeń wynikających z przewidywania spadku zapotrzebowania na energię elektryczną, która rzeczywiście nastąpiła w 2020 roku, ale w mniejszym stopniu niż oczekiwano.

Roczne zużycie energii elektrycznej w Polsce w latach 2018-2022. Opracowanie własne na podstawie danych PSE.

Kolejnym czynnikiem, który znacząco wpłynął na ceny sektora była konsekwentna realizacja wspólnej polityki energetycznej w Unii Europejskiej zgodnej z „Europejskim Zielonym Ładem” a w szczególności ze zwiększaniem się cen uprawnień do emisji CO2 na podstawie systemu EU ETS. Wysoce zależna od paliw kopalnych polska energetyka, mająca w swoim miksie energetycznym ponad 61% mocy wytwórczej w węglu[1] była zmuszona do podnoszenia cen w związku z podwyżką EU ETS. Odpowiedzią na emisyjne wymogi w wielu krajach jest rozwój bezemisyjnych źródeł energii takich jak odnawialne źródła energii oraz energetyka atomowa. Polska energetyka w ostatniej dekadzie znacząco zwiększyła swój udział odnawialnych źródeł energii w profilu wytwórczym jednak jego wpływ na ceny energii jest marginalny. Polityka państwa promowała głównie prosumencką energetykę słoneczną z fotowoltaiki. Odpowiada ona za około 14,4%[2] mocy zainstalowanej w miksie energetycznym Polski lecz tylko za 2,25% wygenerowanej energii w kraju[3].  Moce nominalne są niewspółmierne do faktycznych rocznych mocy wytwórczych ze względu na warunki klimatyczne Polski oraz charakterystykę tego źródła energii. Natomiast ich masowy rozwój zwiększył kosztowne problemy infrastruktury przesyłowej Polski, co niweluje ich wpływ na obniżenie cen za energię elektryczną. Ponad to polska polityka energetyczna dalej nie wykorzystuje potencjału energetyki lądowej, która mogłaby znacząco wpłynąć na obniżenie kosztów za energię lecz została ograniczona „ustawą 10H”.

Miks energetyczny Polski w roku 2021 Opracowanie własne na podstawie danych z raportu za rok 2021 – PSE.3

Głównym czynnikiem, który wpłynął na ceny energii elektrycznej w Polsce oraz na całym świecie, jest rosyjska polityka energetyczna oraz odpowiedź światowej polityki na inwazję rosyjską na Ukrainę. Wysokie ceny energii są spowodowane znaczącym wzrostem cen za paliwa energetyczne na całym świecie w szczególności gaz ziemny, ale również węgiel kamienny. Został on wywołany niestabilną sytuacją geopolityczną w Europie wschodniej i zmniejszeniem eksportu rosyjskich surowców energetycznych. Rosja od kilku lat podwyższała ceny surowców energetycznych oraz prowadziła politykę zastraszania krajów europejskich przerwaniem dostaw surowców. Finalnie wybuch wojny spowodował zarówno wycofywanie się Rosji z wielu umów eksportu surowców jak i nakładanie sankcji na Rosję przez kraje europejskie, co zmniejszyło transfer surowców ze wschodu. Polska czynnie uczestniczy w globalnym rynku energetycznym a w szczególności w rynku europejskim. Polskie ceny surowców są ściśle zależne od najważniejszych indeksów cen surowców w Europie takich jak ARA – Amsterdam, Rotterdam, Antwerpia (węgiel) oraz TTF – Title Transfer Facility (gaz). Pomimo tego, że głównym paliwem dla polskiego sektora energetycznego jest krajowy węgiel to jego ceny są w znacznym stopniu uzależnione od zagranicznych indeksów. Podobnie sprawa wygląda w kontekście gazu ziemnego, którego wskaźniki są jeszcze bardziej skorelowane, co przedstawiają poniższe wykresy.

Hurtowe ceny gazu ziemnego w paśmie TGE BASE RDN, TGE BASE Y+1 oraz TTF M+1 w latach 2018-2022. Opracowanie własne na podstawie danych raportów miesięcznych TGE oraz Investing.com.

Ceny hurtowe węgla kamiennego w latach 2018-2022 na rynku Polskim oraz ARA. Opracowanie własne na podstawie dancyh z Polskirynekwęgla oraz Investing.com.

Uśrednione ceny detaliczne za energię elektryczną dla gospodarstw domowych wraz z podatkami w I połowie 2022r. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Ostatnio Polska stała się importerem energii elektrycznej w transgranicznym przesyle¹, więc ceny są również zależne od zagranicznych rynków, na których są one często jeszcze wyższe niż w Polsce. Zatem import energii z zagranicy związany z niedoborem tańszych krajowych jednostek wytwórczych może się przyczyniać do podwyższania rachunków za energię. Dzieje się tak ze względu na średnie wyższe ceny za energię elektryczną u państw sąsiadujących z Polską co obrazuje mapa poniżej.

Ceny energii elektrycznej na polskim rynku będą wysokie dopóki nasz kraj będzie oparty na konwencjonalnych paliwach, których ceny hurtowe rosną jak pokazuje niniejsza praca. Co więcej rosnące opłaty za uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych również będą przyczyniać się do wzrostu cen. Możliwością obniżenia cen jest budowa morskich farm wiatrowych oraz elektrowni atomowych natomiast są to długotrwałe projekty, których skutki w postaci obniżenia się cen Polacy dostrzegą dopiero za kilka, kilkanaście lat. Obecnie spadek cen może nastąpić wynikiem ustabilizowania się sytuacji geopolitycznej w naszym regionie lub porozumieniami o zwiększeniu podaży surowców energetycznych z innych kierunków niż Rosja. Jak pokazuje niniejsza analiza wpływ na ceny energii elektrycznej mają wielorakie czynniki. Główne z nich zostały przedstawione wraz z określeniem ich wpływu na ceny.

Kacper Jabłoński – SKN Energetyki

[1] PSE – „Raport za rok 2021 KSE”

[2] Forum Energii – „Dane o energetyce za rok 2021”

[3] Własne obliczenia na podstawie danych The International Energy Agency electricity generation by source